આરતીનું મહત્વ

નિત્ય આરતીનો અનુષ્ઠાન આપણા જીવનમાં ઊંડો મહત્ત્વ ધરાવે છે — આ ભાવના શ્રી મહારાજજીને અત્યંત પ્રિય છે. સનાતન ધર્મની પરંપરા મુજબ શ્રી કૃષ્ણની નિત્ય દૈનિક ક્રિયા આરતીથી શરૂ થાય છે અને આરતી પર જ પૂર્ણ થાય છે.

પરંતુ “આરતી” શબ્દનો વાસ્તવિક અર્થ શું છે?

જો આપણે તેને વિભાજિત કરીએ, તો "આ"નો અર્થ છે સર્વત્રતા (સર્વત્ર રહેલો) અને "રતિ"નો અર્થ છે પ્રેમ.

આરતી એ ઊંડો ઋજુતાનો ભાવ છે — એક હૃદયસ્પર્શી અભિવ્યક્તિ જે કહી જાય છે:

"હે પ્રભુ, તમે મને આ માનવ શરીર આપ્યું છે।"

આ પર વિચાર કરતાં રામચરિતમાનસ (૭/૪૩/૩) ની પંક્તિ સ્મરણમાં આવે છે:

"કભૌં કરી કરુણા નર દેહી"

જે દર્શાવે છે કે દયાળુ ભગવાન ક્યારેક ક્યારેક આ દુર્લભ માનવ જન્મ આપે છે।

મારું શરીર દૈવી શક્તિઓ દ્વારા રચાયું છે, જેમના હાથ તમારી ઇચ્છાથી ચાલે છે। મા ના ગર્ભમાં જ્યારે હું હતો, ત્યારે તમારા અનુકંપાથી જ મારી પોષણ વ્યવસ્થા થઈ। મા ના હૃદયમાં પ્રેમ કે શિશુ માટે લાગણી ઉદ્ભવી — તેનો મૂળ સ્ત્રોત પણ તમે જ છો। મારા પરિવારજનો અને ઓળખીતાઓની શુભકામનાઓ — એ પણ તમારી કૃપા દ્વારા મળી છે। તમે મારા કર્મોનું હિસાબ તૈયાર કર્યો — જેને પ્રારબ્ધ કહે છે — સાથે જ પુરુષાર્થ કરવાનો મોકો પણ આપ્યો।

આ આખું બ્રહ્માંડ તમારું છે, અને એમાંથી મળતી દરેક સુવિધા બદલ હું હંમેશા તમારો ઋણી રહીશ। આ જીવન માનવતાની કલ્યાણ માટે અનંત શક્યતાઓથી ભરેલું છે। હું તમને સાષ્ટ્રાંગ પ્રણામ કરું છું। આરતી એ એક દ્રઢ પ્રતિજ્ઞા છે — અસંખ્ય જન્મો બગાડવાની પ્રવૃત્તિનો અંત લાવવાનો સંકલ્પ। જેમ દીવો પોતાને અને આજુબાજુને પ્રકાશ આપે છે, તેમ મારો પણ સંકલ્પ છે કે હું મારા જીવન અને તેમાં જોડાયેલા દરેક તત્વને પ્રકાશિત કરીશ। આ જીવન તમારા પ્રત્યે મારા અટલ સમર્પણનું પ્રતિક બનશે। તમે મને જે કંઈ આપ્યું છે — શરીર, મન અને પ્રાણ — તે બધું હું તમારા ચરણોમાં અર્પિત કરવા તૈયાર છું।

તમારી કૃપા માટે કૃતજ્ઞતા અને તમારી અપેક્ષાઓ પૂર્ણ કરવાની દ્રઢ પ્રતિજ્ઞાથી આરતી એ આપણો ઘંभीर સંકલ્પ છે। દીપકના બળવાની પ્રતીકાત્મકતા ખૂબ ઊંડી છે। જ્યારે દીવો માત્ર એક બાજુથી જ બળે છે, ત્યારે તેનું પ્રકાશ વહેલી તકે મંધ થઈ જાય છે, પરંતુ જ્યારે તે કપૂરથી સંપન્ન હોય છે, ત્યારે તે તેજથી પ્રગટે છે। એટલેજ, જ્યારે આપણા કર્મો શાસ્ત્ર અને ગુરુની આજ્ઞાથી નિર્દેશિત હોય છે, ત્યારે તે ફક્ત ફરજ નથી રહેતા, પરંતુ તેઓ દૈવીતાને પામે છે।

આ છે આરતીનો સાર — જ્યાં આપણે આપણા શરીર, મન અને પ્રાણને હરિ ગુરુની સેવા માટે સમર્પિત કરવાનો સંકલ્પ કરીએ છીએ। આ આપણને આપણા મૂળ કર્તવ્યની યાદ અપાવે છે — કે આપણે દૈવી પ્રેમની અગ્નિમાં પોતાને પ્રગટાવીને, આપણા અને જગતને પ્રકાશિત કરવું છે।

આરતીનો ક્ષણ અનેક ભાવોથી ભરેલો હોય છે। જયારે આપણે આ અનુષ્ઠાન કરીએ, ત્યારે આપણું મન કૃતજ્ઞતા અને સંકલ્પથી ભરેલું હોવું જોઈએ। ભગવાને આપણને આ શરીર, આ મન આપ્યું છે — આપણું સમગ્ર અસ્તિત્વ એમની દેન છે। તેથી, આવો આપણે હરિ ગુરુની સેવા અમારી સંપૂર્ણ ક્ષમતા થી કરીએ — અને આરતીના વાસ્તવિક હેતુને આત્મસાત કરીએ।

રાધે રાધે